18 sierpnia 2025

Jak nie płacić ZUS – legalne strategie optymalizacji składek dla przedsiębiorców

Dla właścicieli firm w Polsce temat składek do ZUS pozostaje jednym z najbardziej palących zagadnień związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. System ubezpieczeń społecznych, oparty na zasadzie solidarności pokoleń, od lat wywołuje dyskusje zarówno w środowisku przedsiębiorców, jak i ekspertów ds. finansów. Rosnące koszty, sztywność przepisów oraz prognozy dotyczące niskich przyszłych świadczeń sprawiają, że coraz większa grupa przedsiębiorców dąży do wypracowania rozwiązań pozwalających ograniczyć lub wręcz wyeliminować konieczność opłacania składek ZUS. W niniejszym artykule przedstawiam przekrojową analizę najskuteczniejszych – i przede wszystkim legalnych – sposobów, które pozwalają zminimalizować obciążenia związane z ZUS w praktyce biznesowej.

Dlaczego przedsiębiorcy szukają alternatyw dla ZUS?

Składki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – zarówno na ubezpieczenia społeczne, jak i zdrowotne – są w Polsce jednymi z najwyższych w regionie. W 2025 roku miesięczne obciążenie przedsiębiorcy z tytułu ZUS, uwzględniając składkę zdrowotną, przekroczy 2000 zł. Co istotne, obowiązek ten istnieje niezależnie od tego, czy w danym miesiącu firma osiąga przychód. Dla wielu przedsiębiorców, zwłaszcza prowadzących małe lub sezonowe firmy, taki poziom fiskalizacji staje się barierą rozwoju lub wręcz powodem do zamknięcia działalności.

Obiektywną przesłanką do optymalizacji jest też nieefektywność systemu oraz fakt, że emerytury wypłacane przez ZUS coraz częściej nie zabezpieczają podstawowych potrzeb seniorów. Nic dziwnego, że coraz więcej przedsiębiorców świadomie wybiera alternatywy – od inwestycji w prywatne formy zabezpieczenia przyszłości, po legalne luki w systemie.

Kto faktycznie musi płacić ZUS?

Obowiązek opłacania składek wynika z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Dotyczy on przede wszystkim osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, wspólników spółek osobowych oraz jednoosobowych spółek z o.o. Wyjątkiem są spółki kapitałowe z co najmniej dwoma wspólnikami, a także szczególne przypadki zatrudnienia, które omówię dalej. Kluczowa jest tu znajomość przepisów – ich literalna wykładnia, ale i orzecznictwo sądowe, które coraz częściej działa na korzyść przedsiębiorców.

Strategie legalnej optymalizacji składek ZUS

1. Działalność w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.)

Najważniejsza zmiana w podejściu do ZUS nastąpiła w lutym 2024 roku po uchwale Sądu Najwyższego. Potwierdzono, że wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. (nawet posiadający 99% udziałów) nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. To przełom – wcześniej ZUS często uznawał spółki z udziałem jednego dominującego i jednego „iluzorycznego” wspólnika za jednoosobowe, nakładając obowiązek płacenia pełnych składek. Obecnie, przy właściwej strukturze udziałów i realnym zaangażowaniu obu wspólników, spółka z o.o. staje się skuteczną tarczą przed ZUS.

• Wspólnik nie podlega ZUS, o ile nie jest jednoosobowym właścicielem.
• Można pobierać wynagrodzenie z tytułu powołania do zarządu – jest ono obciążone wyłącznie podatkiem dochodowym i składką zdrowotną.
• Wypłata dywidendy nie jest oskładkowana, choć podlega CIT i PIT (tzw. podwójne opodatkowanie).
• Wynagrodzenie z tytułu powtarzających się świadczeń niepieniężnych (art. 176 KSH) również nie podlega oskładkowaniu ZUS.

Uwaga: spółka jednoosobowa (nawet z symbolicznym udziałowcem) może zostać zakwestionowana, jeśli drugi wspólnik nie ma realnego wpływu na funkcjonowanie spółki. ZUS i sądy analizują nie tylko procent udziałów, ale i faktyczne zaangażowanie, dlatego konstrukcje „słupów” są ryzykowne.

2. Prosta Spółka Akcyjna (PSA) – nowoczesna alternatywa

PSA pozwala prowadzić działalność bez obowiązku opłacania składek ZUS, jeśli wkład wspólnika ma wyłącznie formę pieniężną, a nie pracy lub usług. Ta forma jest szczególnie atrakcyjna dla osób prowadzących jednoosobowe firmy, które nie chcą szukać wspólników do spółki z o.o.

• Brak obowiązku ZUS przy braku świadczenia usług lub pracy na rzecz PSA.
• Duża elastyczność w zakresie kształtowania kapitału i zarządzania spółką.

3. Działalność nierejestrowana – minimum formalności, brak ZUS

To rozwiązanie dedykowane osobom, których miesięczny przychód nie przekracza 75% minimalnego wynagrodzenia (w 2024 r.: 3225 zł). Działalność nierejestrowana nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy – nie wymaga rejestracji, nie rodzi obowiązku płacenia składek ZUS ani zdrowotnych.

• Można prowadzić drobną sprzedaż lub świadczyć usługi o niewielkim rozmiarze.
• Brak obowiązku opłacania składek, dopóki nie przekroczysz limitu przychodu.

Ograniczeniem jest wyłącznie skala działalności oraz zakaz prowadzenia tego typu aktywności przez osoby, które w ciągu ostatnich 60 miesięcy prowadziły działalność gospodarczą.

4. Umowa o dzieło – bez składek ZUS (z zastrzeżeniami)

Umowa o dzieło pozostaje jedyną formą cywilnoprawną, od której co do zasady nie odprowadza się składek ZUS. Warunek: przedmiotem umowy musi być wykonanie unikalnego, skończonego dzieła (np. projekt, tekst, grafika, aplikacja). Praca nie może mieć charakteru ciągłego, powtarzalnego ani być wykonywana pod bezpośrednim nadzorem zleceniodawcy.

ZUS coraz częściej kontroluje poprawność stosowania umów o dzieło. W praktyce oznacza to konieczność rzetelnego konstruowania kontraktów i dokumentowania rezultatów pracy.

5. Umowa zlecenia dla studentów do 26. roku życia

Zatrudnienie na umowę zlecenie studenta lub ucznia przed ukończeniem 26 lat pozwala uniknąć zarówno składek społecznych, jak i zdrowotnych – pod warunkiem, że osoba ta nie posiada innego tytułu do ubezpieczeń społecznych. Po przekroczeniu tego wieku lub zakończeniu nauki, umowa podlega pełnemu oskładkowaniu.

6. Zbieg tytułów do ubezpieczeń – łączenie etatu z działalnością

Osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą i równocześnie zatrudnione na umowę o pracę (z wynagrodzeniem co najmniej minimalnym) są zwolnione z obowiązku opłacania składek społecznych z działalności. Pozostaje jedynie składka zdrowotna, która – choć nie do końca symboliczna – jest znacząco niższa niż pełne oskładkowanie.

Analogiczne zasady dotyczą emerytów oraz osób pobierających zasiłek macierzyński, które prowadzą firmę jako dodatkową aktywność.

7. Wakacje od ZUS – nowe rozwiązanie od 2024 roku

Wprowadzone w 2024 r. „wakacje składkowe” umożliwiają przedsiębiorcom raz do roku nie płacić składek na ubezpieczenia społeczne za wybrany miesiąc. Składka zdrowotna pozostaje obowiązkowa. Aby uzyskać ulgę, należy spełnić szereg warunków, m.in. limit 10 osób zgłoszonych do ubezpieczeń i brak prowadzenia działalności na rzecz byłego pracodawcy.

• Wniosek składa się elektronicznie przez PUE ZUS.
• Składki społeczne za „wakacyjny” miesiąc są opłacane z budżetu państwa.
• Ulga nie dotyczy składek za pracowników i zleceniobiorców.

8. Dotacje unijne z pomostówką

Osoby zakładające nową firmę po zamknięciu poprzedniej i odczekaniu wymaganej przerwy mogą skorzystać z dotacji unijnych, obejmujących tzw. pomostówkę – ZUS opłacany przez rok, a nawet dwa lata. To czasowe rozwiązanie, niemniej daje szansę na rozwinięcie firmy bez dodatkowych kosztów składek.

9. Prowadzenie działalności za granicą lub praca w innym kraju UE

Zgodnie z rozporządzeniem UE nr 883/2004, osoba prowadząca działalność gospodarczą w Polsce może uniknąć ZUS, jeśli rzeczywiście pracuje na umowę o pracę (nawet na niewielką część etatu) w innym kraju UE. Warunkiem skuteczności tej strategii jest realna, udokumentowana praca poza Polską. Próby obejścia prawa przez fikcyjne zatrudnienie bywają wykrywane i karane, stąd zalecam ostrożność.

10. Fundacja rodzinna – nowy instrument optymalizacji

Fundacja rodzinna umożliwia zarządzanie majątkiem i prowadzenie działalności bez konieczności opłacania składek ZUS przez fundatora, o ile nie wykonuje on pracy na rzecz fundacji. To rozwiązanie sprawdza się szczególnie w przypadku sukcesji i ochrony majątku rodzinnego, choć nie jest narzędziem typowo „operacyjnym” dla jednoosobowych biznesów.

Ubezpieczenie zdrowotne bez ZUS – alternatywy

Rezygnacja z ZUS nie oznacza utraty prawa do świadczeń zdrowotnych. Przedsiębiorca może uzyskać ubezpieczenie zdrowotne na kilka sposobów:

• Dobrowolne ubezpieczenie w NFZ (koszt: od 671,60 zł miesięcznie, z opłatą dodatkową za przerwy w ubezpieczeniu);
• Zgłoszenie przez małżonka lub rodzica (jeśli nie posiada się innego tytułu do ubezpieczenia);
• Rejestracja w Urzędzie Pracy jako bezrobotny (przy spełnieniu warunków, w tym braku dochodu z działalności);
• Wolontariat w organizacji pozarządowej (ubezpieczenie opłaca organizacja, składka liczona od minimalnego wynagrodzenia);
• Prywatne ubezpieczenie zdrowotne (koszt: 150–350 zł miesięcznie, zakres świadczeń zależy od wybranego pakietu);
• Zatrudnienie na niepełny etat lub umowę zlecenia w innej firmie.

Pułapki i ryzyka – czego unikać?

Wszelkie próby zakładania firm „na słupa”, czyli na niezaangażowanych członków rodziny lub znajomych, są nie tylko nieetyczne, ale również nielegalne (art. 55 kodeksu karnego skarbowego). ZUS oraz organy podatkowe coraz skuteczniej wykrywają takie praktyki, które mogą skończyć się poważnymi sankcjami dla obu stron. Również działania takie jak fikcyjne zatrudnienie za granicą czy zawieranie pozornych umów cywilnoprawnych, które nie odpowiadają rzeczywistości gospodarczej, niosą wysokie ryzyko.

Podsumowanie

Legalne ograniczanie kosztów ZUS wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale także umiejętności analizy różnych form prowadzenia działalności. Spółka z o.o. z dwoma realnymi wspólnikami, Prosta Spółka Akcyjna bez świadczenia pracy, działalność nierejestrowana czy korzystanie z ulg i wakacji składkowych – każda z tych dróg ma swoje zalety, ale i ograniczenia.

Warto podejmować decyzje o wyborze formy prowadzenia firmy świadomie, uwzględniając zarówno własne potrzeby biznesowe, jak i długofalowe konsekwencje podatkowe oraz ubezpieczeniowe. Korzystanie z usług doświadczonych doradców prawnych i podatkowych pozwala uniknąć błędów, które mogą drogo kosztować.

Nie da się ukryć, że system ZUS w obecnym kształcie nie zachęca do przedsiębiorczości. Jednak szerokie spektrum dostępnych instrumentów prawnych umożliwia znaczne ograniczenie obciążeń – bez ryzyka naruszenia prawa. Kluczowa jest rzetelność i transparentność działań, a także gotowość do okresowego aktualizowania strategii w odpowiedzi na zmieniające się przepisy i orzecznictwo.

Zamiast traktować optymalizację ZUS jako „wyścig z urzędami”, lepiej potraktować ją jako element świadomego zarządzania firmą i własnym bezpieczeństwem finansowym na przyszłość. Warto inwestować zaoszczędzone środki – czy to w rozwój biznesu, czy budowanie prywatnej strategii emerytalnej, zamiast biernie finansować niewydolny system.

Jeśli rozważasz zmianę formy prowadzenia działalności lub masz wątpliwości co do aktualnych regulacji, rekomenduję konsultacje z ekspertem, który dopasuje rozwiązanie do Twojej specyfiki biznesu – zapraszamy do kontaktu z ekspertami z inkubatora przedsiębiorczości Firma dla Każdego.